Pseudomonas aeruginosa vermijden – niet alleen in de gezondheidssector een bacterie

10 minuten leestijd

Het is een oude bekende van geneeskundigen en van belang in de branche van sanitair, verwarmings- en koudetechniek. Pseudomonas aeruginosa (PSA). Als de bacterie zich in drinkwaterinstallaties vestigt, kan deze bij gebruikers ernstige ziektes veroorzaken. Zijn betekenis voor drinkwaterinstallaties werd lange tijd onderschat en zijn waarneming hangt nog steeds af van afzonderlijke registraties. Nochtans is het voor fabrikanten, ontwerpers, sanitair personeel en exploitanten van gebouwen essentieel om zich ook over deze bacterie te buigen. Dr. Peter Arens, drinkwaterexpert bij SCHELL, geeft toelichting over Pseudomonas aeruginosa en tips om het risico op een kolonie te beperken. In gezondheidsinstellingen, zoals ziekenhuizen, maar ook op andere plaatsen waar gebruikers met een beperkt immuunsysteem komen, is het cruciaal om ook de drinkwaterinstallatie in het oog te houden.

Welke ziektes kan Pseudomonas aeruginosa veroorzaken?

Geneeskundigen kennen PSA al meer dan 120 jaar. Een algemene verplichting voor onderzoek naar Pseudomonas aeruginosa legt de Duitse drinkwaterverordening echter niet vast – alleen voor drinkwater in recipiënten. Er zijn echter diverse ziektebeelden mogelijk. “Dat gaat van lichte tot ernstige ontstekingen van wonden en van het binnenoor tot gezichtsverlies en aantasting van de longen, bijv. bij mensen met mucoviscidose”, verklaart dr. Peter Arens. De ziekteverwekkers kunnen zich op verschillende manieren in de drinkwaterinstallatie van gezondheidsinstellingen verspreiden.

Hoe komt de bacterie terecht in de drinkwaterinstallatie?

“Mogelijke overdracht op mensen gebeurt in de sector van sanitair, verwarmings- en koudetechniek via het drinkwater, afvalwater (sifons) en oppervlakken met besmet ‘spatwater’ naast wastafels”, somt dr. Peter Arens op. Een minder voorkomende manier in de drinkwaterinstallatie is via de watertoevoer, bijv. na herstellingswerkzaamheden in het netwerk. Vaak gebeurt de verspreiding via in de fabriek besmette onderdelen en straalregelaars. “Dat laatste klinkt misschien wat vreemd, maar Pseudomonaden komen in bijna alle sifons voor. Als deze opgewaaid worden doordat in ziekenhuizen de waterstraal terechtkomt op een open afvoer, kunnen ze de drinkwaterinstallatie tegen de stroomrichting van het drinkwater ‘opklimmen’ en een hele kliniek infecteren. Daarbij wordt eerst de straalregelaar besmet, van daaruit vindt de bacterie zijn weg naar de installatie – het is een actieve zwemmer. Hetzelfde geldt als schoonmaakpersoneel bij het reinigen van kamer naar kamer gaat en de straalregelaar in de badkamer afveegt met een poetsdoek, die in de wastafel werd besmet”, vertelt dr. Peter Arens. Om de bacteriën uit de installatie te houden, moet via alle aftappunten een regelmatige waterverversing plaatsvinden. Ook de straalregelaar moet vaak vervangen worden. Een belangrijk aandachtspunt is de hygiëne en het reglementaire gebruik van de drinkwaterinstallatie. Met een watermanagementsysteem zoals SCHELL SWS kan het reglementaire gebruik voor alle aftappunten worden gesimuleerd. Bovendien kan de werking zuinig en waterbesparend gebeuren en gedocumenteerd worden.

In de fabriek besmette onderdelen uitsluiten

Er moet ook rekening gehouden worden met de onderdelen, die in de drinkwaterinstallatie worden gebruikt. Al één besmet product kan een hele installatie contamineren. Overdracht door in de fabriek besmette onderdelen kan verhinderd worden als alleen droog geteste producten worden gebruikt. Bij SCHELL zijn droge testen al jaren standaard. “Er zijn echter ook producten die bij de fabrikant niet droog getest kunnen worden, aangezien ze ingesteld of geijkt moeten worden”, verklaart dr. Peter Arens. De VDMA adviseert daarom zijn leden om bij functiecontroles met water op de microbiologische kwaliteit van het testwater te letten. Dat moet aantoonbaar vrij van PSA zijn. De DVGW geeft bovendien in zijn gratis twin nr. 10 tips over de omgang met watermeters, die ook voor andere onderdelen van toepassing zijn.

Sterke en zwakke punten van Pseudomonas aeruginosa

De bestrijding van PSA is moeilijker dan bij legionella. Daarom is het handig om de sterke en zwakke punten evenals de verschillen met Legionella spec te kennen (tabellen 1 en 2). Pseudomonas aeruginosa heeft bijv. heel weinig voedingsstoffen nodig en geldt o.a. daarom als primaire bewoner van ‘verse’ oppervlakken. Hij is echter niet goed in staat om zich te verdedigen: de ziekteverwekker kan zich nauwelijks staande houden tegen andere bacteriën, waardoor niet-ziekmakende bacteriën PSA weer kunnen verdringen. Hoe dat exact in zijn werk gaat, is nog niet onderzocht. “In principe weten we echter dat we in de drinkwaterinstallatie een biofilmmanagement nodig hebben. Op de oppervlakken aan de binnenkant van de drinkwaterinstallatie geldt ongeveer dezelfde situatie als op onze huid of in onze darmen: als het oppervlak bezet is met goede bacteriën, vinden ziekteverwekkers nauwelijks levensruimte”, beschrijft dr. Peter Arens.

Mogelijke sanering bij kolonies

Er bestaat geen gegarandeerd recept voor een succesvolle sanering. Aanwijzingen geeft DVGW (A) 556 ‘Hygienisch-mikrobielle Auffälligkeiten in Trinkwasser-Installationen – Methodik und Maßnahmen zu deren Behebung’ (‘Hygiënisch-microbiologische opvallendheden in drinkwaterinstallaties – methodes en maatregelen voor de verhelping ervan’). Dit jaar publiceert DVGW bovendien een nieuw werkblad over PSA. Daarin worden ook specifieke gevallen en de sanering ervan als voorbeeld vermeld. “Ikzelf heb heel goede ervaringen met een frequente waterverversing – trefwoord ‘slechte verdediging’ – en ondersteunende thermische desinfectie. In tegenstelling tot desinfectiemiddelen dringt de warmte namelijk de biofilm binnen en bereikt deze ook hoeken van onderdelen, waar weinig stroming is en waarin chemische desinfectiemiddelen niet kunnen doordringen”, legt dr. Peter Arens verder uit. Met het watermanagementsysteem SCHELL SWS kan thermische desinfectie optimaal gepland en uitgevoerd worden. Om een infectie met PSA – en bijgevolg een mogelijke tijdelijke werking met dure, steriele filters – van meet af aan te vermijden, zijn preventieve maatregelen de moeite.

Deskundig en volledig vermijden

Microbiologisch onberispelijke producten zijn essentieel en moeten al in het algemene deel van het bestek principieel gestimuleerd worden. “Droog geteste producten zijn het summum”, beklemtoont dr. Peter Arens. “Als dat bij beveiligingskranen of drukverhogingsinstallaties om technische redenen niet mogelijk is, moet de fabrikant naar het hygiënisch concept gevraagd worden. Het volstaat echter niet als de producten het fabrieksterrein in perfecte toestand verlaten – het concept moet ook een testwerking op de installatieplaats omvatten.” Tips hierover krijgt u in het ontwerp van de VDI 6023 blad 1. “Ik hoop op een beter bewustzijn bij alle betrokkenen als ze actief zijn in gebouwen met medisch gebruik”, vult dr. Peter Arens aan. “Als bijv. uit de nog ongebruikte kraan al water drupt, kan zonder een hygiënisch concept van de aanbieder al een microbiologische ramp in de sterren geschreven staan.” Belangrijk is ook een hygiënische, stapsgewijze ingebruikname van een drinkwaterinstallatie, inclusief controles na elke gedeeltelijke vulling. Deze maatregelen kunnen de aanwezigheid van Pseudomonas aeruginosa opmerken en bestrijden voor de hele installatie besmet is. Hierdoor hoeft het vakpersoneel later geen werkzaamheden uit te voeren door omstandigheden buiten hun wil, maar zijn ook de gebruikers in de gezondheidssector beschermd en worden uiterst complexe, dure saneringen vermeden. Bij het behoud van de drinkwaterhygiëne mag niet alle aandacht enkel gaan naar legionella.